Πότε «βγήκε» ο Ανθρωπος από την Αφρική;

Νέα μελέτη με ελληνική υπογραφή τοποθετεί το «πέρασμα» του σύγχρονου ανθρώπου από την αφρικανική ήπειρο στον υπόλοιπο πλανήτη δεκάδες χιλιάδες χρόνια νωρίτερα από την κρατούσα θεωρία

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  27/04/2014 05:45

Οι αυτόχθονες κάτοικοι της Παπούας Νέας Γουινέας κατάγονται από το πρώτο κύμα εξόδου Homo sapiens από την Αφρική, πριν από 130.000 χρόνια (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Katerina Harvati/University ofTubingen and Senckenberg Center for Human Evolution andPalaeoenvironment)

 

Ο ανατομικά σύγχρονος άνθρωπος βγήκε από την Αφρική για να εξαπλωθεί στον υπόλοιπο πλανήτη πολύ νωρίτερα από ό,τι θεωρούσαν ως τώρα οι επιστήμονες. Αυτό διαπιστώνει μελέτη που έγινε από διεθνή ομάδα ερευνητών με επικεφαλής την ελληνίδα παλαιοανθρωπολόγο Κατερίνα Χαρβάτη, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Τύμπινγκεν στη Γερμανία. Σύμφωνα με τα ευρήματα, η έξοδος του Homo sapiens από την αφρικανική ήπειρο συντελέστηκε σε δύο «κύματα». Το πρώτο σημειώθηκε πριν από 130.000 χρόνια και κινήθηκε μέσω της Νότιας Ασίας προς την Αυστραλία και την Ωκεανία ενώ το δεύτερο, ακολουθώντας πιο βόρεια πορεία, έφερε πριν από 50.000 χρόνια τους προγόνους των σημερινών ανθρώπων στην υπόλοιπη Ασία και στην Ευρώπη. Οι σημερινοί Αβορίγινες, οι Μελανήσιοι και οι αυτόχθονες κάτοικοι της Παπούα κατάγονται, σύμφωνα με τα αποτελέσματα, από τους αρχαιότερους, πρώτους μετανάστες από την Αφρική. Οι υπόλοιποι Ασιάτες και οι Ευρωπαίοι αποτελούν, όπως όλα δείχνουν, απογόνους του μεταγενέστερου κύματος μετανάστευσης που ακολούθησε 80 χιλιετίες αργότερα.

Η πρώτη έξοδος και το δεύτερο κύμα

Ολοι οι επιστήμονες συμφωνούν στο ότι όλοι οι άνθρωποι που ζουν σήμερα στη Γη - και οι οποίοι ανήκουν στο είδος του Homo sapiens sapiens ή ανατομικά σύγχρονου ανθρώπου - κατάγονται από έναν κοινό προγονικό πληθυσμό ο οποίος ζούσε πριν από 100.000 - 200.000 χρόνια στην Αφρική και κάποια στιγμή «βγήκε» από την αφρικανική ήπειρο για να εξαπλωθεί σε όλο τον πλανήτη. Το ποια ακριβώς ήταν όμως αυτή η «στιγμή» δεν έχει εξακριβωθεί. Η κρατούσα θεωρία έχει τοποθετήσει χρονικά τη λεγόμενη «έξοδο από την Αφρική» στο Υστερο Πλειστόκαινο, πριν από 40.000 - 70.000 χρόνια. Κάτι τέτοιο όμως δεν συνάδει με νεότερες γενετικές και παλαιοανθρωπολογικές αναλύσεις ούτε με πιο πρόσφατα αρχαιολογικά ευρήματα που μεταθέτουν την παρουσία Homo sapiens στην Ασία δεκάδες χιλιάδες χρόνια νωρίτερα, στο Μέσο Πλειστόκαινο.

Σύμφωνα με τη μελέτη, το πρώτο κύμα Homo sapiens βγήκε από την Αφρική πριν από 130.000 χρόνια ακολουθώντας τη «νότια οδό διασποράς» προς τη Νοτιοανατολική Ασία (πράσινη γραμμή) ενώ ένα δεύτερο κύμα βγήκε πριν από 50.000 χρόνια από τη «βόρεια οδό» προς την Ευρασία (κόκκινη γραμμή) (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Katerina Harvati/University ofTubingen and Senckenberg Center for Human Evolution andPalaeoenvironment)

«Οι απόψεις διίστανται σχετικά με το πότε έγινε η πρώτη έξοδος του σύγχρονου ανθρώπου από την Αφρική» λέει μιλώντας στο «Βήμα» η Κατερίνα Χαρβάτη. «Μια άποψη, αποδεκτή από πολλούς είναι ότι όλοι οι ζώντες πληθυσμοί κατάγονται από μια έξοδο που έγινε μεταξύ 50.000 - 70.000 ετών πριν από το σήμερα. Αλλοι ερευνητές όμως υποστηρίζουν ότι υπήρξαν περισσότερες από μία έξοδοι και ότι άρχισαν πολύ νωρίτερα, δηλαδή πριν από 130.000 χρόνια. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, οι πρώτοι σύγχρονοι άνθρωποι που "μετανάστευσαν" από την Αφρική ακολούθησαν τα παράλια της Αραβικής Χερσονήσου και της Νοτιοανατολικής Ασίας και έτσι έφθασαν μέχρι και την Αυστραλία. Αργότερα, πριν από περίπου 50.000 χρόνια, ένα δεύτερο κύμα μεταναστών έφυγε από την Αφρική και μετανάστευσε στην Ασία και στην Ευρώπη».

Η ελληνίδα παλαιοανθρωπολόγος και η ομάδα της από το Πανεπιστήμιο του Τύμπινγκεν σε συνεργασία με ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Φεράρα στην Ιταλία και το Εθνικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Γαλλίας αποφάσισαν να «τεστάρουν» τις δυο θεωρίες. Η μελέτη τους, η οποία είναι η πρώτη στο είδος της και δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Proceedings of the National Academy of Sciences», εξέτασε τέσσερα διαφορετικά προτεινόμενα σενάρια εξόδου από την αφρικανική ήπειρο λαμβάνοντας υπόψη τη γεωγραφία των πιθανών μεταναστευτικών οδών καθώς και γενετικά και ανατομικά δεδομένα που συλλέχθηκαν από σημερινούς εκπροσώπους δέκα σύγχρονων πολιτισμών από διαφορετικές περιοχές της Αφρικής, της Ασίας και της Ωκεανίας.

Τέσσερα πιθανά σενάρια

Δύο από τα σενάρια που εξετάστηκαν ανήκουν στη θεωρία της «μιας εξόδου»: το ένα εξ αυτών προτείνει ως μεταναστευτική οδό μια πορεία αρχικά προς τον Βορρά, μέσω της Κοιλάδας του Νείλου, και στη συνέχεια προς ανατολάς, κατά μήκος του βόρειου άκρου της Αραβικής Χερσονήσου ενώ το δεύτερο προτείνει μια πορεία κατά μήκος της νότιας ακτής της Αραβικής Χερσονήσου. Τα άλλα δυο σενάρια ανήκουν στη θεωρία της «εξόδου κατά κύματα» και προτείνουν επίσης μεταναστευτικές οδούς από το βόρειο και από το νότιο τμήμα της Αραβικής Χερσονήσου.

Συγκεκριμένα μορφολογικά χαρακτηριστικά του κρανίου – με κυριότερο «δείκτη» το κροταφικό οστό – μαρτυρούν την ιστορία του κάθε ανθρώπινου πληθυσμού (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Katerina Harvati/University ofTubingen and Senckenberg Center for Human Evolution andPalaeoenvironment)

Οι επιστήμονες εξέτασαν τη μορφολογία του κρανίου σημερινών ανθρώπων από την Αφρική, την Ασία, την Αυστραλία και τη Μελανησία - η μορφολογία του κρανίου, και ιδιαίτερα αυτή του κροταφικού οστού, θεωρείται ότι αποτελεί εξαιρετικό «δείκτη» της ιστορίας των σύγχρονων ανθρώπινων πληθυσμών. Εξέτασαν επίσης γενετικά δεδομένα (κυρίως γενετικές αλληλουχίες) καθώς και τις γεωγραφικές αποστάσεις που συνδέονται με τις διάφορες προτεινόμενες μεταναστευτικές οδούς. Παράλληλα ανασυνέθεσαν τις χρονικές περιόδους διαχωρισμού των πληθυσμών έτσι όπως αυτές προκύπτουν από τα γενετικά δεδομένα αλλά και από τις προβλέψεις στο κάθε σενάριο. Καθώς οι προβλέψεις σε όλα τα σενάρια είναι χρονικά και γεωγραφικά πολύ συγκεκριμένες οι ειδικοί ήταν έτσι σε θέση να αντιπαραβάλουν το καθένα από αυτά με τις «βιολογικές» αποστάσεις που προέκυψαν από τα γενετικά και ανατομικά δεδομένα.

CSI στους παλαιο-μετανάστες

«Η μελέτη μας, η οποία βασίστηκε σε δύο είδη δεδομένων, διερεύνησε το κατά πόσον οι ομοιότητες, γενετικές και μορφολογικές, των πληθυσμών που εξετάσαμε ταιριάζουν με τις προβλέψεις των διαφόρων "σεναρίων διασποράς"» εξηγεί η κυρία Χαρβάτη. «Και οι δυο αναλύσεις, γενετική και μορφολογική, έδειξαν το ίδιο αποτέλεσμα: το σενάριο που ταιριάζει με διαφορά καλύτερα - και στατιστικά σημαντικά - στα δεδομένα είναι αυτό των δύο εξόδων, με την πρώτη έξοδο να χρονολογείται γύρω στα 130.000 χρόνια πριν». Αυτή η πρώτη έξοδος, όπως δείχνουν τα αποτελέσματα των ερευνητών, ακολούθησε τη νότια, «παραλιακή» διαδρομή περνώντας από τις νότιες ακτές της Αραβικής Χερσονήσου και φθάνοντας ως την Ωκεανία και τον Δυτικό Ειρηνικό Ωκεανό.

Οι σημερινοί αυτόχθονες πληθυσμοί αυτών των περιοχών κατάγονται όπως όλα δείχνουν από αυτή την πρώτη ομάδα μεταναστών Homo sapiens από την Αφρική. «Οι Αβορίγινες της Αυστραλίας, οι πληθυσμοί της Παπούα και οι Μελανήσιοι υπήρξαν σχετικά απομονωμένοι μετά την πρώτη διασπορά κατά μήκος της νότιας οδού» αναφέρει σε δελτίο Τύπου ο Ούγο Ρέγες-Σεντένο, συνεργάτης της κυρίας Χαρβάτη και πρώτος συγγραφέας της μελέτης. Οπως προσθέτει ο ερευνητής, οι άλλοι πληθυσμοί της Ασίας που εξετάστηκαν φαίνονται να έλκουν την καταγωγή τους από ένα μεταγενέστερο μεταναστευτικό κύμα το οποίο σημειώθηκε πριν από περίπου 50.000 χρόνια και ακολούθησε τη «βόρεια» οδό από την Αφρική προς την Ευρασία.

Γιατί η χρονική απόκλιση ανάμεσα στα δυο μεταναστευτικά κύματα είναι τόσο μεγάλη; Το ερώτημα αυτό δεν έχει προς το παρόν απάντηση η οποία να στηρίζεται σε επιστημονικά δεδομένα. Ωστόσο οι ειδικοί κάνουν ορισμένες υποθέσεις. Οι πιο προφανείς παράγοντες που θα μπορούσαν να εξηγήσουν το γεγονός είναι οι περιβαλλοντικοί. «Συγκεκριμένες κλιματικές συνθήκες ενδέχεται να εμπόδιζαν την πρόσβαση στην Αραβική Χερσόνησο» απαντά η κυρία Χαρβάτη «όπως επίσης και συγκεκριμένες κλιματικές συνθήκες μπορεί να ανάγκασαν τους πληθυσμούς να μεταναστεύσουν. Μπορούμε να υποθέσουμε για παράδειγμα ότι πριν από 135.000 χρόνια ή πριν από 75.000 χρόνια την Αφρική έπληττε έντονη ξηρασία, η οποία προκάλεσε τη μετανάστευση ή επηρέασε την τοπική εξέλιξη των ανθρώπινων πληθυσμών. Πρόκειται όμως μόνο για εικασίες».

Η «νότια οδός», όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες, απλώνεται γεωγραφικά σε χιλιάδες χιλιόμετρα τα οποία στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι «αχαρτογράφητα» για τους παλαιοανθρωπολόγους και τους αρχαιολόγους αφού δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς. Η νέα μελέτη ανοίγει λοιπόν, μεταφορικά και κυριολεκτικά, ένα νέο πεδίο διερεύνησης. Η κυρία Χαρβάτη θεωρεί ότι περαιτέρω μελέτες πεδίου που θα διεξαχθούν στο μέλλον καθώς και η πρόοδος που σημειώνεται στη γενετική θα μας προσφέρουν σύντομα μια σαφέστερη εικόνα για τις κινήσεις των μακρινών προγόνων μας και - κατ' επέκταση - για την καταγωγή μας.

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΒΗΜΑ 2/5/2014